بازنمایی کار کودک در جهان داستان؛خوانشی جامعه‌شناسانه از آثار محمدرضا یوسفی

داستان‌های کودک و نوجوان به طور عام و داستان‌های کودکان کار و خیابانی به طور خاص، با فراهم آوردن زمینه و فضای تخیلی، به مخاطبان خود این امکان را می‌دهند تا ضمن هم‌ذات‌پنداری و همانندسازی با شخصیت‌های داستان، به وجهی خیالی اما معرفت‌شناسانه، ماجراها و کشمکش‌هایِ گاه ناخوشایندِ زندگی را تجربه کنند و افق دید خود را گسترش بخشند. با نگاهی مقایسه‌ای میان ادبیات داستانی کودک و نوجوان و مقوله‌‌ی جامعه­‌شناسی کار کودک، احتمالاً با نسبی بودن کار، نسبی‌بودن مفهوم کودک و نگاه‌های متفاوت به کار کودک مواجه خواهیم‌ شد. در این مقاله با استفاده از شیوه‌­ی پژوهش تحلیل محتوای کیفی و متن کاوی، داستان‌هایی از محمدرضا یوسفی با نگرشی جامعه­‌شناسانه بررسی شده‌­اند؛ تا به این پرسش بنیادین پاسخ داده شود که این داستان‌ها نسبت به کار کودک و زندگی کودکان کار و خیابان چه الگوها و دیدگاه‌هایی را بازنموده­‌اند؟ یافته‌ی نهایی پژوهش به اختصار نشان می‌دهد، محمدرضا یوسفی با بهره‌گیری از فضاهای گوناگون در آثار داستانی خویش، نگاه ایستا و ثابتی به این پدیده نداشته­‌است؛ کار برای کودک به مثابه‌ی مرحله‌ای برای گذار و تشرف او به بزرگسالی، کار در حکم مقوله‌ی تعرض به حقوق کودک و دنیای او، برتری بخشیدن به اشکالی از کار کودک در شرایطی خاص و... نمونه‌هایی از الگوهای بازنمایی شده در آثار وی است. واحد تحلیل در این مقاله، کلیت هر داستان خواهد بود.